FAHAMKA MURANKA SHARCI EE DOORASHOOYINKA IYO MUDADA QABASHADA DOORASHOOYINKA
MADAXTOOYADDA IYO XILIGA SHARCIGA AH EE XISBIYADA/URURADA
Qaliinka Garyaqaan Muuse Yuusuf Maxamed. Hargeisa
Markaan Arkay Baahida Bulshadu uqabto Iftiiminta Sharci ee Muranka Axsaabta Siyasaada Iyo XUkuumada ee ku aadan doorashooyinka Madaxtooyada, Ururada/Axsaabta Iyo Qaabka Ay U Kala horeeyan.
Markaan Arkay Aragtiyaha ku salaysan Rabita Shaqsi Ama Ta Taageeranimo ee Ay Bulshada U Gudbbinayaan Bahda Sharciyaqaanku ee Iska Hor imanaysa.
Markaan Garawsaday Masuuliyada Aqooneed ee isaaran.
Waxaan Shaki la'aan Is Qanciyay Inaan Iftiimiyo Madmadaga Sharci ee Ii Muuqda, Anigoo Ka Fogaanaya Aragtidaydayda, Ta Cida Aan Taageer sanahay Iyo Wixii Aan Sharci ahayn.
13 NOV 2017 Waxa Qabsoontay Doorashada Madaxtooyada Oo Cod-Bixintii ayaa Dhacday.
21,Nov 2017 — Guddiga Doorashooyinka Ayaa Sheegay Natiijada Doorashadii.
13, Dec 2017 — Madaxweynaha Iyo Ku xigeenkiisa hada xafiska joogga Waxa la dhaariyay.
Sida Uu Dhigayo Dastuurka Jamhuuriyadu qodobadiisa 83AAD & 88AAD
QODOBKA 83AAD
HABKA DOORASHADA
1. Waxa Madaxweynaha iyo Ku-xigeenka Madaxweynaha Iagu dooranayaa qaabka doorashada guud oo toos ah; isla markaana qarsoodi ah iyaga oo isku lammaan.
2. Doorashada Madaxweynaha iyo Ku-xigeenka Madaxweynaha, oo isku mar loo codaynayo, kuna salaysan habka u codaynta liistada, waxa Ia qaban doonaa bil ka hor dhammaadka muddada xilka Madaxweynaha hore.
3. Madaxweynaha iyo Madaxweyne-ku-xigeenka hore ayaa sii wadi doona hawlaha ay u xil-saarnaayeen ilaa Madaxweynaha iyo Ku-xigeenka cusubi kala wareegaan xilka muddo bil ah gudaheed.
4 Waxa loo aqoonsanayaa inay doorashada Madaxweyaha iyo Ku-xigeenka Madaxweynahu ku guulaysteen labada qof ee magacyadoodu ku sheegan yihiin liistada hesha codadka ugu tirada badan.
5. Haddii ay suurtoobi weydo duruufo Ia xidhiidha nabadgelyada darteed in la qabto doorashada Madaxweynaha iyo Ku-xigeenka Madaxweynaha marka muddadii xilkoodu dhammaato, waxa Golaha Guurtida waajib ku ah in ay muddada xilka u kordhiyaan Madaxweynaha iyo Ku-xigeenka Madaxweynaha, iyaga oo tixgelinaya muddada dhibaatada lagaga gudbi karo; doorashaduna ku qabsoomi karto
Sida Ku Cad Faqrada FAQRADA 3AAD ee QODOBKAN SARE EE 83AAD EE DASTUURKA oo u Dhigan Sidan :-
2. Doorashada Madaxweynaha iyo Ku-xigeenka Madaxweynaha, oo isku mar loo codaynayo, kuna salaysan habka u codaynta liistada, waxa Ia qaban doonaa bil ka hor dhammaadka muddada xilka Madaxweynaha hore.
Madaxweynaha iyo Ku Xigeenka Hada Xafiiska Joogaa Waxa Xilka Ay lawareegeen Bil Ka Dib Maalintii La Doortay. Waafaqsana QODOBKA 88AAD FAQRADIISA 1AAD oo U Dhigan Sidan:-
DASTUURKA
QODOBKA 88AAD
MUDDADA XILKA
1. Muddada xiIka ee Madaxweynaha iyo Ku-xigeenka Madaxweynaha waa 5 sano oo ka bilaabanta maalinta xilka loo dhaariyo.
Hadalkan Hada waxa Inoo Cad in Madaxweynaha iyo Ku Xigeenka Hada Xafiiska Joogaa Ay Mudo Xileedkoodu Ku Eegyahay 13 DEC 2022, Isla Markaana Ay Waajib Ku Tahay In Doorashada Madaxtooyadu Qabsoonto Bil Ka hor Mudo Dhamaadka XIlka Taas oo Ah In Doorashada Madaxtooyadu 13 NOV 2022. Si Waafaqsan Dastuurka Qaranka iyo xeerka Guud ee Doorashooyinka Qaranka {Xeer Lr. 91/2020-Law No 91/2020.}
Halkaas Markaynu Marayno Waxaynu Eegayna Habka Ururda Siyaasada Iyo Axsaabta Qaranka iyo Doorashadooda.
Makii u horaysay Somaliland waxa 2000 la sameeyay xeer Lagu Unkaayo Ururada Maadama oo aanay Jirin Xisbiyo Hore Waxaana Uu Maadaxweynihii Xiligaas AHUN Mudane Cigaal iyo Xukuumadiisii ay Golayaashii Baarlamaanka u gudbisay Mashruuc Sharci oo Sita Magaca {XEERKA NIDAAMKA URURADA &AXSAABTA SIYAASADDA SOMALILAND XEER-NO: 14/2000} Waxana Isla sanadkaas Golayaasha Baarlamaanku Ansixiyeen Soona saareen Xeerkii Koowaad ee Hanaanka Doorashooyinka Xisbiyada/Ururada Madaxweynuhuna isla Sanadkaas ayuu saxeexay kuna dhaqan galay
SL/M/DEC/222-026/82000//6 August 2000 XEER MADAXWEYNE NO:14/2000
Madaxweynaha jamhuuriyadda Somaliland
Markuu helay: Go’aanka GW/KF-11/133/2000 ee 19/6/2000 uu Golaha Wakiiladu ku ansixiyey Xeerka No: 14/2000 iyo ansixinta Golaha Guurtida ee GG/jsl/KAL-11/G10217/2000 ee8/7/2000.
xeerkaas oo ka koobnaa 7 Qodob, Waxa uu Madaxeyne Cigaal Magacaabay Gudidii Koowaad ee" Guddiga diiwaan-gelinta ururada siyaasiga ah iyo ansixinta axsaabta Qaranka"
Siwaafaqsan QODOBKA 2AAD EE XEER NO 14/2000 oo U DHignaa Sidan:-
Qodobka 2aad
Guddiga diiwaan-gelinta ururada siyaasiga ah iyo ansixinta axsaabta Qaranka.
Dalka JSL wuxuu yeelanayaa Guddi guud oo madax-banaan, una xilsaaran diiwaangelinta ururrada iyo ansixinta axsaabta siyaasadeed.
Xeerkani Waxa uu Aqoonsanaa In 3da URUR ee Ugu Sareeyaa Noqdaan Xusbiyo, oo Aan Markale La Badalin iyaguna ahaada Sadexda xusbi ee ku sheegan Dastuurka Sidaas ayuu ku shaqeeyay oo lagu Galay doorashadii ugu horeysay Hanaanka cod bixinta dadweynaha oo ku tartameen oo lagu soo saaray 3 xisbi oo Galay doorashooyinkii Madaxtooyada iyo Wakiilada, Laba Doorasho Madaxtooyo oo Qabsoomay 2003/2010 Iyo Hal Doorasho Wakiilo oo Qabsoomay 2005, Markii uu Yimi Muran Sharci oo ay ku Xadhig muteen Siyaasiyiin Doonaayay in dib loo furo Ururada siyaasada Iyo Qiimayntii ay sameeyeen Gudi uu u saaray Madaxweyne Axmed Silaanyo Ayaa Dib u Eegis lagu sameeyay xeerkii Ururada Iyo Axsaabta Siyaasada Waxaana Lagu Soo daray Qodobo uu ka mid yahay Ka Lixaad oo Ogolaanay In La Furo 10 Kii Sanadoodba Mar oo Lagu Tartamo Doorasho Gola Deegaan 3 Ugu Sareeyana Ay Noqdaan 3 XISBI QARAN oo Jiraaya 10 Sanno oo Ah ka ay kuyimadeen 3 Xisbi ee hada Jira
XILIGII WSX KA BEDELKA MUDANE AXMED SILAANYO
Soo jeedinta Madaxweynaha ee REF: JSL/M/GW/081-717/092011 ee tixraaca 18/09/11, ee Kaabista iyo wax ka beddelka Xeer Lr.14/2011.
Golaha Wakiilada JSL ee Go’aan Lr. GW/KF-16/549/2011, ee Ansixinta Wax Ka Bedelka iyo Kaabista Xeer Lr. 14/2011,
Golaha Guurtida 27/11/2011 Go'aanka Ansixinta Wax Ka Bedelka iyo Kaabista Xeer Lr. 14/2011,
JSL/M/XERM/249-804/122011 DATE-13/12/11 DECREETO M/Weyne NO: 0179/122011
Dhaqan-galka Wax Ka Bedelka iyo Kaabista Xeerka Nidaamka Ururada iyo Axsaabta Siyaasadda Xeer Lr. 14/2011
QODOBKA 6AAD EE FAQRADIISA 5AAD oo Udhigan sidan:-
XEERKA NIDAAMKA URURADA IYO AXSAABTA SIYAAASADA XEER LR: 14/2011
QODOBKA 6AAD
KALA REEBIDA XISBIYADA/URURADA KU TARTAMA DOORASHADA DEEGAANKA
1. Saddexda xisbi/Urur ee doorashada Dawladaha Hoose ka hela 20% codadka gobol kasta ayaa loo aqoonsanayaa Xisbi qaran, lana siinayaa shahaadada aqoonsiga xisbi.
Mudada Xisbiyada Qaranku Waa Toban Sanno Sida Ku Cad Qodobada 4aad , 5aad Iyo 6asd ee Xeerkan oo u Dhigan Sidan:-
QODOBKA 4AAD FAQRADIISA 3AAD XARAFKA R
R) Mudada liisanka ee xisbi qaran waa toban (10) sano oo ka bilaabma taariikhda liisanka la siiyay.
QODOBKA 5AAD FAQRADIISA 3AAD XARAFKA J
J) Mudada Liisanku ee Xisbi Qaran Waa toban (10) Sanno taariikhda Liisanka la siiyey.
QODOBKA 6AAD FAQRADA 5AAD
5. Tobankii (10) sannadoodba mar baa la abuuri karaa Urur Siyaasadeed si waafaqsan Xeerkan. Hase-yeeshee waa in Urur Siyaasadeed la abuuraa 6(lix) bilood ka hor maalinta la qabanaayo doorashada Goleyaasha Deegaanka
Halkaas Markaynu Marayno waxa Bilaabmay In Dib U Dhacyo ku Doorasho oo ku timi Xili doorasheedkii Golaha Deegaanka ayaa keentay in wax kabedel Markale lagu sameeyo Sannadkii 2021 xeerkaa NO;14 iyadoo ujeedada wax badalka ugu muhiimsanayd sidii loo qaban lahaa doorasho Ururo/Xisbiyo oo lagu galo bilaa Gole Deegaan Sidaas darteed Golayaasha baarlamaanku waxay soo saareen Wax kabadelka oo laga dhigay Qaab ah Doorasho oo ah Doorasho Toos ah oo lagu dooranaayo 3 XISBI QARAN Marka ay dhacdo mudada 10 ka sanno ee xisbiyadu haystaan shihaadada xisbinimo oo ku eeg
26- DEC- 2022 Waxayna Soo saareen Xeerkii oo Qodobkii 6aad Loo Badalay Qodobka 10AAD Una dhigan sidan:-
XEERKA NIDAAMKA URURADA IYO AXSAABTA SIYAAASADA XEER LR: 14/2021
QODOBKA 10AAD
KALA REEBIDA XISBIYADA/URURADA KU TARTAMA DOORASHADA TOOSKA AH
Saddexda xisbi/Urur ee doorashada tooska ah ka hela 20% codadka gobol kasta ayaa loo aqoonsanayaa Xisbi qaran, lana siinayaa shahaadada aqoonsiga xisbi
Markii uu yimi Muran ka dhashay dhaqan galka xeerkan oo madweynuhu ku so caliyay golaha Wakiilada oo markaa cusbaa, Maxkamad Dastuuriga ah Ayay u gudbiyeen wax ka bedalkiisa 2021 xubno ka tirsan golaha wakiilada Maxkamad Dastuuriga ahina waxay soo saartay go'aan ay ku laashay Nuqulka Wax ka bedelka 2021 Kuna Ogolaanayso In Lagu Dhaqmo Nuqulka Wax ka Bedelka 2011, Iyadoo Go'aankaas raacisay In aan Lagu Dabrin Xeerka In Doorashada Ururada Lagu Galo Goladeegaan in lagu kala saaro .
Hadaba Maxkamada Dastuuriga ahi Xeerka Nuqulka 2011 ee ay qaadatay Gudihiisa Kumay qorin Soo jeedinta go'aankeeda ee ah In lagu galo doorashada Xisbiyada/Ururada Habka Doorashada Tooska ah, oo Nuqulkii Waxa uu U Qoran yahay sidiisi hore ee ahayd in lagu kala saaro Golayaal deegaan.
Sidaas Darteed waxa Waajib ah In Nuqulka Wax ka bedelka 2011 ee Xeer NO.14 Lagu Celiyo Golayaasha Iyadoo Lagu Daraayo Qaraarkii Maxkamada Dastuuriga Sida uu Dhigaayo Golayaashuna Ku Soo Saaran Qaabka ah KALA REEBIDA XISBIYADA/URURADA KU TARTAMA DOORASHADA TOOSKA AH
Saddexda xisbi/Urur ee doorashada tooska ah ka hela 20% codadka gobol kasta ayaa loo aqoonsanayaa Xisbi qaran, lana siinayaa shahaadada aqoonsiga xisbi
Si looga baxo Qabyada Xeerkan XEER No 14. Waa in La Soo Mariyo Golayaasha Baarlamaanka Si Waafaqsan DASTUURKA QODOBADIISA 38aad IYO 76AAD Oo U Dhigan Sidan
QODOBKA 38AAD
BAARLAMAANKA IYO FADHIYADA WADA JIRKA AH
1. Awoodda Xeer-dejinta ee Jamhuuriyadda Somaliland waxay gaar ku tahay Baarlamaanka oo ka kooban laba Gole oo kala ah Golaha Wakulada iyo Golaha Guurtida. Xilka xeer-dejintu uma wareegi karo cid ka baxsan Baarlamaanka.
QODOBKA 76AAD
Mashruuc-sharci waxa uu xeer ku noqonayaa ansixinta Golaha Wakiilada waxaanu dhaqan gelayaa ka dib marka uu Madaxweynuhu saxeexo sida ku cad Qod. 38aad
Dhanka kale Komishanka Doorashooyinka oo Leh ahmiyada Qabsoomida Doorashooyinka Ayaa U Baahan Soo Magacaabis Ansixin Iyo U Diyaar Garow Doorasho, Wakhtiga Ayhaystaan Hadiiba Isla Bishan Lagu dhameeyo Magacaabista Iyo Ansixintooda Iyo Hawsha u taala waxaa Muuqata Muddo-Dhaaf Doorasho Inuu Imanaayo
Komishanka Doorashooyinka ee Imandoona Waxaa Wakhtiga Qabashada Doorashooyinka Aanay Xiligoodi Ugu Qabankarin Inaga filan
Xeer Lr. 91/2020_Elections and Voter Registration Consolidated Law No 91/2020
Qodobka 6aad Wakhtiga Qabashada Doorashooyinka
1. Komishanka ayaa cayimaya taariikhaha la qabanayo doorashooyinka si waafaqsan Dastuurka iyo Xeerka, iyaga oo ku salaynaya bil ka hor mudo-xileedka Madaxweynaha, Madaxweyne ku xigeenka iyo Golaha Wakiilada, waxaana si rasmi ah loogu cayimayaa Degreeto Madaxweyne.
2. Komishanka Doorashooyinku waa in ay cayimaan waqtiga doorashada 120 (Boqoliyo Labaatan Maalmood) ka hor waqtiga doorashadu dhacayso, Madaxweynuhu waa in uu 15 maalmood gudahood ku soo saaraa degreetada cayimaadda muddada doorashadda, kadib marka uu helo cayimaadda Komishanka.
Qodobka 32aad Kaydinta diiwaangalinta cod-bixiyayaashaiyo soo saarista liisaska Kama dambaystaah
Komishanku waxa xil ka saaran yahay kaydinta, xafidaadda iyo soo saarida liiska Kama dambeysta ah ee diiwaangalinta cod-bixiyayaasha 6 bilood gudahood ka hor maalinta doorashokasta.
QODOBKA Danbe Waxa Ay Ahayd in Komishanka Doorashooyinku Uu Soo Saaro Liiska Kama Danbaysta Ah Badhtamihii Bisha 5aad 13 May 2021 Sida Sharciga ah Iyadoo La dhameeyay Hawlaha Diwaan-Galinta Muwaadiniinta Qaan Gaadhay Iyo kuwa Uu Ka lumay ama Ka xumaaday kaadhkii Cod-Bixinta, Wixii Ka danbeeyay Doorashadii U Danbeeyay.
Qodobka horena Waxa weeye in Gudida Doorashooyinku Soo Saaran Maalinta Cayimaadda Doorashada Madaxtooyadda 14 July 2022
Xisbiyada Siyaasadeed ee Dalka Ka Jira Waxay Shihaada Xisbinimo Qaateen 26 December 2012, Sidaas Awgeed Waxay Kaga eegtay 26 December 2022, Intaas Wixii Doorashooyin ah Ku Soo Beegma Waxa Ka qaybgalaaya Saddexda Xisbi Qaran Ee Haysta Liisanka Xisbinimo Sida Doorashada Madaxtooyadda ee Mudaysan 14 November 2022.
Su'aasha ah Labada Doorasho ee Madaxtooyadda Iyo Ta Ururda/Xisbiyada teeba Soo horaysa?
Waxa Soo horaynaysa Ta Madaxtooyadda waxaana Ka qaybgalaaya Saddexda Xisbi Qaran ee Haysta Liisanka Xisbinimo.
Su'aasha ah Hadii Doorashada Madaxtooyaddu Dib u dhacdo, Ta Ururada Maxaa Laga yeelayaa?
Jawaab Sharci oo Xeer Ku sheegan looma Hayo waxaana Go'aan Ka gaadhisteedu Ku xidhan Tahay Awooda Maxkamadda Dastuuriga Ama Heshiis ay Ka gaadhaan Xisbiyada Iyo Dhinacyada Ay Khusaysaa "Talo-qaran"
Su'aasha ah Hadii Mudada Liisanka Xisbiyada Siyaasadda Dhacdo iyadoon la Qaban Doorashooyinka Ururad/Xisbiyada Siyaasadeed Iyo Madaxtooyadda, Sidee la yeelayaa?
Ma Jirto Jawaab Sharci oo Qoran; Balse Sidii caadada Inoo Ahayd Waxa Banaan Mudo-kordhin laga Wada Raaliyahay, Xisbiyada Iyo Madaxtooyadduba Helaan In la Sameeyo,
Talo Soo Jeedinta
*In Xeerka Nidaamka Ururkada Iyo Asxaabta Qaranka XEER No 14 Golaha Wakiilada Loo Gudbiyo si degdeg ah inta aanay kal-fadhigan Ka Bixin.
* In Madaxweynaha, Golaha Guurtida Iyo Xisbiyada Mucaaridku Sindhakhso ah U Soo Magacaaban Xubnaha Gudida Doorashooyinka Qranka, Isla Markaana Madaxweynuhu Sida Ugu dhakhsaha Badan Ugu Gudbiyo Golaha Wakiilada Si loo Ansixiyo Inta Aan Kal-fadhigani Gabagaboobin Golihiina fasax u galin.
*In Golaha Guurtidu Gudi U Saaro Khilaafka Dhinacyada
* In Asxaabta Siyaasada Iyo Dhinacyada Ay Khusaysaa Iskula Noqdaan Xayndaabka Sharciya Dalka Iyo Dastuurka Qaranka, Doonistoodana Ku saleeyaan.
